فیلم | تبیین عالی‌ترین معارف توحیدی در کلام امیرالمؤمنین(ع)

محمدعلی انصاری، مفسر قرآن کریم در ششمین قسمت از درس‌گفتار «امیر ملک سخن» که پیرامون سخنان امیرالمؤمنین(ع) می‌پردازد؛ می‌گوید:

از ویژگی‌های ممتاز و برجسته نهج‌البلاغه جامعیت این اثر است. بدین معنا که سخنان امیرالمؤمنین(ع) در حوزه‌های گوناگون زندگی انسان، پاسخ‌گوی نیازهای فکری، اخلاقی، اجتماعی، اعتقادی و معنوی است. این گستردگی و عمق تا حدی است که انسان را به شگفتی و تأمل وامی‌دارد.

به‌عنوان نمونه، وقتی به نهج‌البلاغه نگاه می‌کنیم، می‌بینیم که مباحث اعتقادی در این اثر جایگاه ویژه‌ای دارد. در رأس این مباحث، موضوع توحید قرار دارد؛ بدون تردید توحید یکی از اصلی‌ترین و بنیادی‌ترین محورهای نهج‌البلاغه است، به‌گونه‌ای که می‌توان گفت در میان سه موضوع محوری این کتاب، توحید جایگاه خاصی دارد.

در طول تاریخ نبوت و اندیشه دینی، آنچه از علی بن ابی‌طالب(ع) در باب توحید صادر شده، از نظر عمق، دقت، ظرافت و خلوص، بی‌نظیر است. ما میراثی در اختیار داریم که به‌واقع هم‌سنگ و در تراز سخنان آن حضرت در موضوع توحید، در منابع دیگر دینی یافت نمی‌شود. ناب‌ترین و دقیق‌ترین سخنان توحیدی، بدون شک از اندیشه و زبان امیرالمؤمنین (ع) صادر شده و خوشبختانه در قالب خطبه‌ها و نامه‌های نهج‌البلاغه به دست ما رسیده است.

از جمله این خطبه‌های برجسته، می‌توان به خطبه نخست نهج‌البلاغه (خطبه حمدیه)، خطبه اشباح، خطبه ۱۸۵ و خطبه ۱۸۶ اشاره کرد. این موارد تنها نمونه‌هایی هستند از ده‌ها خطبه‌ای که اگرچه گاه کوتاه‌اند، اما از نظر مفهومی بسیار ژرف و عمیق‌اند. حضرت امیرالمؤمنین(ع) در این خطبه‌ها وارد عرصه‌هایی از توحید شده‌اند که دست‌یابی به آن معانی و افق‌ها برای دیگر متفکران، چه در میان متکلمان و چه در میان فلاسفه، بسیار دشوار و حتی گاه ناممکن بوده است.

ابن ابی‌الحدید معتزلی، شارح معروف نهج‌البلاغه، در توضیح یکی از این خطبه‌ها به نکته‌ای مهم اشاره می‌کند. وی می‌نویسد: «در میان اصحاب پیامبر(ص) یا حتی در کل جامعه عرب آن دوران، چنین اندیشه‌های عمیق، حکیمانه، ژرف و فلسفی یافت نمی‌شود، مگر در سخنان علی بن ابی‌طالب(ع).»